دامنه نوسان به نفع سفته‌بازی

 

بازار سرمایه حدود 48 سال است که به عنوان یک نهاد اقتصادی در ایران فعالیت می‌کند و از دهه 90 به این سو توسعه قابل توجهی نیز پیدا کرده است با این حال بورس یک پدیده وارداتی است و استفاده از آن زمانی موثر خواهد بود که ابتدا قوانین، مقررات و ساز و کارهای استاندارد بین‌المللی آن پیاده‌سازی شود. ما احتیاجی به اختراع دوباره چرخ نداریم و نباید دنبال وضع قوانین خلق‌الساعه باشیم. البته تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای در بازار سرمایه ایران طی 20 سال گذشته به یک رویه تبدیل شده و هیچ‌وقت هم به مردم توضیح داده نشده که علت اتخاذ این قبیل سیاست‌ها چه بوده است؟ تصمیم اخیر شورای عالی بورس درخصوص دامنه نوسان نیز قطعا اشتباه است و بیشتر یک رفتار واکنشی در مقابل وضعیت آشفته و نگران‌کننده‌ای است که بازار سرمایه درگیر آن شده که این خود معلول عوامل دیگر است. درحالیکه نه تنها تاثیر بلندمدت نخواهد داشت بلکه از کنار این قبیل تصمیمات، فقط دلال‌ها و واسطه‌ها نفع می‌برند و این فرصت برای پول‌های هوشمند که دارای رانت اطلاعاتی هستند فراهم می‌شود تا تدریجا از بازار سرمایه خارج شوند و سایر بازارها را دچار تلاطم کنند. به عبارت دیگر؛ دامنه نوسان به شکل کنونی برای بازار به عنوان ابزار سفته‌بازی، تهییج در بازار صعودی و ترس در بازار نزولی عمل می‌کند و باعث بروز پدیده‌هایی مثل صف‌نشینی، کاهش قدرت نقدشوندگی و دستکاری بازار می‌شود که در نهایت مثل یک ابزار زائد، به توسعه بازار و شرایط استاندارد معاملاتی آن لطمه می‌زند. بررسی بورس سایر کشورها نشان می‌دهد که هرچه توسعه‌یافته‌تر هستند از دامنه نوسان وسیع‌تری نیز برخوردارند؛ مثلا دامنه نوسان در کشور در حال توسعه آرژانتین 10 درصد و در مالزی 30 درصد است. یک گام بالاتر؛ در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا یا آلمان اصلا دامنه نوسان وجود ندارد و طی روز آنقدر وسیع می‌شود که معاملات به تعادل برسد.

 

ایران به یک نوسازی جدی در زیرساخت‌های بازار سرمایه‌اش نیاز دارد. ما در هیچ کشوری نمی‌بینیم که مسوولان رده بالای کشور در رسانه‌ها درباره نوسانات بورس توضیح بدهند. ریشه این اتفاقات در عدم شناخت مناسب از بازار سرمایه و حرف‌ها و تصمیماتی است که درنهایت به جای تمرکز بر اصلاح ساختاری بازار، شورای عالی بورس و سازمان بورس را تحت فشار قرار می‌دهد تا تصمیمات کوتاه‌مدت اتخاذ کند تا حتی اگر شده برای کوتاه‌مدت هم وضعیت بازار را اندکی بهبود ببخشد.

 

برای بهبود شرایط می‌توان از دو راهکار استفاده کرد؛ نخست افزایش دامنه نوسان در شرایط نرمال است. به این معنا که به تدریج وقتی بازار شرایط طبیعی دارد، دامنه نوسان را افزایش دهیم تا به این شکل هم جلوی سفته‌بازی گرفته و هم شتاب به تعادل‌رسیدن بازار بیشتر شود. اگر این اتفاق رخ بدهد، هم به کمک بازار سرمایه می‌آید و هم فرصت خروج پول‌های دارای رانت اطلاعاتی و ایجاد تلاطم در سایر بازارها را خواهد گرفت. راهکار دوم هم حرکت به سمت گره‌های معاملاتی روزانه است به این شکل که وقتی صفوف خرید یا فروش در بازار شکل می‌گیرد، خیلی سریع دامنه نوسان افزایش پیدا کند تا اجازه شکل‌گیری صف داده نشود. به این ترتیب معاملات همان روز می‌تواند چندین نوبت مشمول گره شود تا زمانیکه به تعادل برسد. نباید فراموش کنیم که بازار سرمایه ایران به یک اصلاح ساختاری و بازنگری اساسی در زیرساخت‌ها احتیاج دارد که لازمه آن برقراری ارتباط مناسب و دوسویه نخبگان و سازمان بورس است.